Οι θρησκευτικές αναφορές στη ζωγραφική του Ρήνου Στεφανή είναι πολλές. Μια τέτοια σειρά, παρουσίασε για πρώτη φορά στη Γκαλερί Τέχνης Chiaki Kamikawa στην Πάφο τον Μάιο του 2018 με τίτλο « Ο Άγιος Νεόφυτος συναντά τον Αψευδή».
Οι Αρχάγγελοι συλλαμβάνουν τον Άγιο Νεόφυτο
Αυτή η θεματική ενότητα προέκυψε μέσα από ένα περίεργο περιστατικό. Ο Ρήνος Στεφανή, όταν ήταν μικρό παιδί, πήγαινε συχνά στη Μονή Αγίου Νεοφύτου – καθότι ήταν πολύ κοντά στο χωριό του – και του άρεσε να χαζεύει τις τοιχογραφίες. Οι περίφημες τοιχογραφίες στην Εγκλείστρα του Αγίου Νεοφύτου έγιναν από τον ζωγράφο του 12ου αιώνα Θεόδωρο Αψευδή και επαναζωγραφίστηκαν από αλλους ζωγράφους. Αυτό που κυρίως γοήτευσε τον Ρήνο ήταν μια παράσταση που απεικονίζει τους Αρχάγγελους
Μιχαήλ και Γαβριήλ να οδηγούν τον Άγιο Νεόφυτο στον Χριστό, την Ημέρα της Κρίσης. Ο μεσαιωνικός ζωγράφος παρουσιάζει τους Αρχάγγελους με αυστηρή έκφραση να κρατούν στιβαρά από τους ώμους τον Άγιο Νεόφυτο που φαίνεται συνεσταλμένος, σχεδόν φοβισμένος. Φαντάστηκε τότε ο Στεφανή ότι οι δύο Αρχάγγελοι συλλαμβάνουν τον Άγιο Νεόφυτο. Να σημειώσουμε ότι ο ζωγράφος Αψευδής έζησε την ίδια εποχή με τον Άγιο Νεόφυτο, ο οποίος παρήγγειλε τις τοιχογραφίες κι επιτηρούσε την αγιογράφηση. Ήταν στα τέλη του 12ου αιώνα, την εποχή της Γ’ Σταυροφορίας με τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο.
Η απόφαση του Στεφανή να ζωγραφίσει τον Άγιο Νεόφυτο και τον Αψευδή
Όπως μου εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος ο καλλιτέχνης, στριφογύριζε συχνά στο μυαλό του αυτή η παρανόηση για
τον «συλληφθέντα» από τους Αρχαγγέλους Άγιο. Από τη μια εύρισκε κωμική αυτή την ιστορία, από την άλλη ένοιωθε ότι υπήρχε κάτι ανεξήγητο που του κέντριζε την περιέργεια. Ίσως η παρεξήγηση έγινε για κάποιο σκοπό, έκρυβε κάποιο μεταφυσικό νόημα; Έβλεπε νοερά τις φιλοσοφικές συζητήσεις ανάμεσα στο ζωγράφο Αψευδή και τον Άγιο Νεόφυτο. Μιλούσαν για τη ζωή και τον θάνατο, τον παράδεισο και την κόλαση και για τον Θεό. Συζητούσαν και για την πολιτική κατάσταση. Για τον Ισαάκιο Κομνηνό, τους Βυζαντινούς και τους Φράγκους, τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο και τους Σταυροφόρους. Και μάλλον θα διαφωνούσαν σε αρκετά θέματα.
Το 2006 ο Ρήνος Στεφανή αποφάσισε να ζωγραφίσει τον Άγιο Νεόφυτο με τον Αψευδή και δημιούργησε μια θεματική ενότητα με αυτό το θέμα. Έτσι προέκυψαν οι 18 ασπρόμαυροι πίνακες, που έγιναν στον Πύργο Τηλλυρίας, όπου ο Στεφανή δίδασκε στο περιφερειακό Γυμνάσιο. Άλλο αξιοσημείωτο γεγονός είναι ότι αυτοί οι πίνακες έγιναν με βιομηχανική μπογιά πάνω σε ινοσανίδες 60Χ45 εκ. κάτι που ο Στεφανή δοκίμασε για πρώτη φορά. Οι συνθέσεις έγιναν με λιτές και πλακάτες επιφάνειες. Οι φιγούρες του Αγίου Νεοφύτου και του Αψευδή είναι αρκετά απλοποιημένες με αδρές πινελιές και γρατσουνιές στην επιφάνεια. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης αναφέρει ότι ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα με αρκετές τεχνικές δυσκολίες: «Προσπαθούσα να ζωγραφίσω αγίους και μου έβγαιναν διαβόλοι, αυτό για μένα ήταν μια ενδιαφέρουσα πρόκληση»
Δέκα χρόνια μετά, το 2016 ο Στεφανή κάνει ένα δεύτερο κύκλο ζωγραφικής με τον οποίο επανεξετάζει το ίδιο θέμα με διαφορετικό ύφος. Αποτελείται από μια δεκαριά πίνακες, λάδια σε καμβά 70Χ100 εκ.
Πριόνια, φλόγες και σωροί από πέτρες
Τα θέμα για τον Στεφανή αποτελεί πρόσχημα για εξερεύνηση. Και η πορεία του στη τέχνη δείχνει ότι είναι τολμηρός και ριψοκίνδυνος εξερευνητής. Τα παιδικά του βιώματα – όπως σε όλους τους δημιουργούς – παίζουν καταλυτικό ρόλο στο έργο του. Φαίνεται ότι η επιθυμία του να ασχοληθεί με το θέμα του Αγίου Νεοφύτου και του Αψευδή προέρχεται από μια έντονη εσωτερική ανάγκη. Την ανάγκη να ανακαλύψει την ιστορική ουσία της ύπαρξης του στον χωροχρόνο, να ψηλαφίσει τις ρίζες και τον πολιτισμό του. Πριόνια, σταυροί, φλόγες, σωροί από πέτρες και κορμοί δέντρων, μάζες από κεφάλια ανθρώπων, είναι μοτίβα που επαναλαμβάνονται στη δουλειά του. Είναι φανερό ότι πολλά από αυτά τα μοτίβα ενσωματώθηκαν οργανικά στη ζωγραφική του ως αποτέλεσμα της βιωματικής του σχέσης με τη γη, τη φύση και τους ανθρώπους. Εξίσου σημαντική πηγή, ωστόσο, είναι η στενή επαφή του και η προσεκτική παρατήρηση της Βυζαντινής Τέχνης της Κύπρου. Ο Στεφανή εμπλουτίζει την εικαστική του γλώσσα αξιοποιώντας και μετασχηματίζοντας καλλιτεχνικούς κώδικες της Βυζαντινής ζωγραφικής.
Η επίδραση της Βυζαντινής τέχνης στο έργο του δεν είναι πάντα εμφανής. Καλύπτεται συχνά κάτω από τη σκόπιμη ωμότητα στο χειρισμό του υλικού του. Κρύβεται πίσω από τη δυναμική χειρονομία της πινελιάς και το ιδιόμορφο εξπρεσιονιστικό του ύφος. Ο Ρήνος Στεφανής προσεγγίσει το θέμα με κριτική διάθεση, ενίοτε με χιούμορ και ταυτόχρονα με σεβασμό στην παράδοση. Το θρησκευτικό θέμα γίνεται πρόκληση και πηγή νέων αφηγήσεων που του δίνει την ευκαιρία να απελευθερώσει τη φαντασία του. Γι αυτό και η ζωγραφική του γλώσσα έχει μια αίσθηση φρεσκάδας και πρωτόγονης ζωτικότητας.
Ο Άγιος χορεύει ζεϊμπέκικο
Στα έργα αυτά ο Στεφανή αξιοποιεί ξανά την μεταφορική φιγούρα του Χορευτή. Βάζει τον ζωγράφο Αψευδή αλλά και τον Άγιο να χορέψει ζεϊμπέκικο.
Αυτά τα έργα έχουν κάτι κοινό με δύο άλλες θεματικές ενότητες της δουλειάς του, τις «Εξωγραφίες» και τα «Χίλια Σχέδια της Κόλασης» συνθέσεις που αντικατοπτρίζουν τις ανησυχίες μας απέναντι στα σύγχρονα ζητήματα των συγκρούσεων και του πολέμου, της τρομοκρατίας και των τεράστιων κυμάτων μετακίνησης ανθρώπων και βίαιων ξεριζωμών. Αλλά και την οικολογική καταστροφή που προκαλεί ο άνθρωπος στο περιβάλλον του.
Κάτω από την επιφάνεια του έργου του υπάρχουν άλλα στρώματα που πρέπει να ανακαλύψει κάποιος.
Χαρακτηριστικά του έργου του Ρήνου Στεφανή
Στα θέματα με θρησκευτικές αναφορές του Ρήνου Στεφανή, εντοπίζει κανείς κάποια χαρακτηριστικά:
Επιλέγει συχνά το θέμα του σε διάλογο με μια βιβλική σκηνή. Εξετάζει διεξοδικά το θέμα – εικόνα (περιεχόμενο και μορφή καθώς και ιστορικό πλαίσιο). Διαλέγεται με τη βυζαντινή τέχνη και αξιοποιεί τις μεταφορές της.
Συσχετίζει μια συγκεκριμένη βιβλική ιστορία με τη δική του εμπειρία και τέχνη. Εισάγει εικόνες και σύμβολα από το προηγούμενο έργο του στη σύνθεσή και ενσωματώνει προσωπικές ιστορίες που ταιριάζουν στην ιδιοσυγκρασία και αισθητική του φιλοσοφία.
Αγωνίζεται να δώσει οπτική έκφραση στις ιδέες του, ιδέες που συχνά συγκρούονται με καθιερωμένες κοινωνικές πεποιθήσεις και ιδεολογίες. Έχει επίγνωση του κινδύνου, αλλά θεωρεί το ρίσκο αναπόσπαστο στοιχείο της τέχνης του. Εφευρίσκει εικόνες που έχουν σαρκασμό και χιούμορ.
Αμφισβητεί και ταυτόχρονα σέβεται την παράδοση αξιοποιώντας την «ενότητα και σύγκρουση των αντιθέτων». Το πιο χαρακτηριστικό, ίσως, παράδειγμα είναι τα έργα του με τη φιγούρα του «Χορευτή». Ο Χορευτής – συνήθως σε ασπρόμαυρη εκδοχή – είναι μια ισχυρή μεταφορά που ο Στεφανή χρησιμοποιεί εδώ και χρόνια. Είναι μια εικόνα αμφίσημη και με διπλή έννοια. Ο καλλιτέχνης διερευνά τις δύο έννοιες, εξετάζει τη διαλεκτική τους σχέση (φως – σκότος) ως δύο αδιαχώριστα μέρη της ίδιας οντότητας ή φαινομένου. Μέσα από αυτή την αντιφατική κι αλληλοσυμπληρούμενη σχέση εξετάζει τo υπαρξιακό
ζήτημα, αγγίζει το δίπολο της ζωής και του θανάτου.
Στις συνθέσεις του παρουσιάζοντας απλές, καθημερινές σκηνές, ταυτόχρονα εξερευνά μεταφυσικά ερωτήματα του ανθρώπου. Μέσα από το ειδικό αναδυκνέει το οικουμενικό και διαχρονικό. Ως ευαίσθητος δέκτης, αλλά και πομπός, αγωνίζεται να κατανοήσει την πορεία της ανθρωπότητας. Ταυτόχρονα αφήνει έναν υπαινιγμό μιας αισιόδοξης προοπτικής. Ο Χορευτής του Στεφανή είναι μια εικόνα της Σταύρωσης και της Ανάστασης.
Κάρολαϊν Φράνσες, ποιήτρια, Οχάιο 2017
